Podgoricë, (MINA) – Arsimi historik në rajon është etnocentrik; vitet ’90 mësohen pak dhe në mënyrë selektive, pasi elitat politike ende e përdorin historinë si mjet manipulimi. Shumë shembuj të revizionizmit historik pseudo-shkencor e dëshmojnë këtë. Lufta në Ukrainë ka rindezur debatet mbi parimet ndërkombëtare të integritetit territorial, me reflektime të qarta edhe në rajonin e Europës Juglindore. Këto ishin ndër pikat e ngritura në hapjen e konferencës ndërkombëtare “Kufijtë në EJL: Gjeografi apo Imagjinatë?”, e cila përfundon sonte.
Kryenegociatori i Malit të Zi me Bashkimin Europian, Predrag Zenović, duke folur për projektin e Librave të Përbashkët të Historisë – i cili promovon një qasje shumëperspektivëshe në mësimdhënien e historisë përmes gjashtë vëllimeve që mbulojnë periudhën nga Perandoria Osmane deri në vitin 2008 – deklaroi se konferenca trajton tema që nuk janë vetëm akademike, por përbëjnë shtylla themelore në ndërtimin e paqes së qëndrueshme dhe të një kulture demokratike në rajon.
Sipas tij, arsimi – veçanërisht ai i historisë – luan një rol kyç në këtë proces.
“Nisma si projekti rajonal i historisë së përbashkët, i cili deri më tani ka botuar gjashtë vëllime, jep një kontribut të vyer në zhvillimin e mendimit kritik dhe në forcimin e kapacitetit për t’u përballur me të kaluarën”, tha Zenović.
Ai shtoi se këto tekste promovojnë një qasje shumëperspektivëshe, e cila nuk duhet ngatërruar me revizionizmin, por duhet parë si mundësi për një kuptim më të thellë dhe të plotë.
“Këto tekste tregojnë se, mes një kakofonie interpretimesh, historia duhet të mbështetet mbi fakte – vetëm mbi këtë bazë mund të ndërtojmë përfundime legjitime dhe moralisht të qëndrueshme,” theksoi Zenović.
Ai solli në vëmendje procesin e pajtimit franko-gjerman si shembullin më të thellë europian se si dy kombe dikur armiq mund të ndërtojnë paqe.
“Ky ishte një vendim i vetëdijshëm për të ndërtuar një vizion të përbashkët europian,” tha ai, duke shtuar se praktikat europiane ofrojnë një kornizë ku pajtimi jo vetëm tentohet, por edhe arrihet.
Duke folur për çështjen e kufijve, Zenović ngriti pyetjen nëse ndarjet e krijuara nga kufijtë janë thjesht çështje politike dhe ideologjike – apo narrative.
“Kufijtë që ndajnë kujtesën janë shpesh më të qëndrueshëm se ata fizikë. Prandaj detyra jonë nuk është vetëm të kalojmë vijat gjeografike, por të kapërcejmë edhe ndarjet mendore dhe simbolike,” tha ai.
Ambasadori gjerman në Mal të Zi, Peter Felten, tha se gjatë tre viteve të fundit ka parë sa pak marrëveshje ekzistojnë në rajon dhe si mungesa e një konsensusi për të kaluarën ka penguar bashkëpunimin dhe mirëkuptimin e ndërsjellë.
“Pikërisht për këtë arsye, puna dhe rezultatet që keni arritur përmes këtyre gjashtë vëllimeve janë jashtëzakonisht të rëndësishme,” tha Felten.
Ai shtoi se ka parë përpjekje për të politizuar historinë – duke keqinterpretuar faktet historike dhe duke mohuar përgjegjësinë për ngjarjet e së kaluarës.
Sipas Felten, shkollat në Ballkanin Perëndimor ndonjëherë shmangin temat e historisë së afërt, ndërsa çështje që lidhen me identitetin, fenë apo përkatësinë bëhen gjithnjë e më toksike.
“Kjo është një sëmundje, dhe vaksina më efektive është të mos e lëmë të kaluarën në mjegull. Duhet të njohim së bashku faktet e rëndësishme dhe të mos debatojmë mbi vetë faktet – por mbi interpretimin e tyre,” tha Felten.
Ai theksoi se pajtimi nuk është i mundur pa marrëveshje të mëparshme mbi faktet historike të pranuara.
Felten kujtoi se pajtimi është një nga objektivat e Procesit të Berlinit, i nisur nga kancelarja gjermane Angela Merkel, i vazhduar nga Olaf Scholz dhe tani nga Friedrich Merz.
“Procesi i Berlinit ka pasur gjithmonë për qëllim të nxisë integrimin rajonal dhe ta ndihmojë rajonin të përgatitet për anëtarësim në BE,” tha Felten.
Lidhur me kufijtë, ai deklaroi se në këtë rajon, kufijtë nuk mund të rishkruhen në mënyrë logjike; zgjidhja e vetme e qëndrueshme është të bëhen të kalueshëm, në mënyrë që njerëzit të mund t’i kapërcejnë lirisht.
Felten shtoi se është i kënaqur që, pavarësisht uljes së mbështetjes financiare shtetërore, ata po vazhdojnë të mbështesin projektin JHP.
Ish-ministri i Jashtëm i Shqipërisë, Ditmir Bushati, tha se Projekti i Historisë së Përbashkët nuk ka të bëjë me kufijtë, por me njerëzit – njerëzit që bashkëpunojnë për të menduar në mënyrë kritike dhe të kthjellët për të ardhmen.
Ai theksoi se një rrjet i mosmarrëveshjeve të pazgjidhura vijon të pengojë përparimin e rajonit.
“Jemi dëshmitarë të një rrjete konfliktesh që burojnë nga Lufta e Dytë Botërore, shpërbërja e Jugosllavisë apo përplasjet kufitare që lindën me krijimin e shteteve të reja pas rënies së Perdes së Hekurt,” tha Bushati.
Ai vuri në dukje se në rastin e vendeve të Vishegradit dhe të tjerëve, anëtarësimi në BE ndihmoi në shndërrimin e armiqve të dikurshëm në fqinjë.
“Kjo nuk ka ndodhur ende në rajonin tonë. Shpresoj që me veprim të përbashkët të ndihmojmë që ky transformim të bëhet realitet,” tha Bushati.
Drejtoresha Ekzekutive e Fondit Europian për Ballkanin, Aleksandra Tomanić, tha se kur nisën punën për projektin, e kuptuan se librat duheshin bërë të disponueshëm online.
Ajo shpjegoi se diskutuan mbi mënyrën për të krijuar një faqe të sigurt që nuk mund të hakohej, ndaj adresa IP ndryshohet çdo 15 minuta.
Sipas Tomanić, kjo është një mënyrë teknike për të mbështetur ata që duan të eksplorojnë historinë nga këndvështrime të ndryshme.
“Me një qasje konstruktive dhe vullnet politik të sinqertë, problemet historike të rajonit mund të zgjidhen,” tha Tomanić.
Ajo falënderoi Ministrinë e Jashtme të Gjermanisë për mbështetjen ndaj projektit.
Kristina Koulouri, redaktore e projektit JHP dhe rektore e Universitetit Panteion të Shkencave Sociale dhe Politike, tha se projekti – i nisur në fund të viteve ’90 me nismën e biznesmenëve që donin zhvillim paqësor në rajon – mbijetoi deri në vitin 2020 dhe u ringjall në vitin 2022.
“Pas kaq shumë vitesh, besoj se ky projekt është një histori suksesi që meriton një shans të dytë. Duhet të frymëzojë kolegët e rinj për ta vazhduar dhe rinovuar këtë punë,” tha Koulouri.
Ajo vuri në dukje se JHP ka bashkuar më shumë se 100 historianë nga 13 vende të Europës Juglindore.
“Pavarësisht fokusit rajonal, gjashtë tekstet që promovojnë pajtimin përbëjnë një projekt unik,” tha ajo, duke shtuar se JHP mund të shërbejë si model për mësimdhënie në shoqëritë post-konfliktuale.
Ajo njoftoi se librat janë përkthyer edhe në japonisht, ku përdoren si model.
“Brenda dy vitesh – ajo që fillimisht e quajtëm mision të pamundur – u realizua. Nuk kemi pse të shkatërrojmë librat që kemi krijuar,” deklaroi Koulouri.
Sipas saj, JHP ka krijuar një trashëgimi të çmuar mbi të cilën duhet të ndërtohet puna e ardhshme.
Koulouri tha se tema e kufijve u zgjodh për botimin e dytë të JHP, sepse ky koncept është kyç për formimin e identitetit.
“Nuk mund të kuptojmë kufijtë pa parë lëvizjet e popullsisë dhe kalimet që ndodhin në vende të ndryshme. Është e rëndësishme të studiojmë historinë e kufijve krahas historisë së vetë shtetit,” theksoi ajo.
Ajo shpjegoi se para shekullit XVIII, kufijtë nuk ishin linearë, por zona të përcaktuara nga lumenj apo male. Më pas u zhvillua koncepti i integritetit joklasik territorial, prandaj duhet kujdes kur flasim për kufij dhe identitete.
Duke folur për arsimin, Koulouri theksoi se ai nuk jep rezultate të menjëhershme. Ndryshimi përmes arsimit kërkon durim.
“Ne jemi këtu për të vazhduar një përpjekje që do të jetë gjithmonë e nevojshme, për aq kohë sa ekziston nacionalizmi,” tha Koulouri.
Zvezdana Kovač, drejtuese e JHP, shpjegoi se projekti ka rezultuar në botimin e gjashtë librave që mbulojnë periudhën nga Perandoria Osmane deri në vitin 2008, të krijuar nga historianë nga të gjitha vendet e Europës Juglindore.
Ajo beson se ky është një nga projektet më të mëdha të shoqërisë civile në rajon, pasi dhjetëra historianë nga 13 vende kanë rënë dakord për përmbajtjen, e cila është përkthyer në 11 gjuhë.
Ndër këto përkthime është edhe një në gjuhën malazeze, i disponueshëm në: www.jointhistory.net.
Kovač falënderoi Ministrinë e Jashtme të Gjermanisë dhe Fondin Evropian për Ballkanin për mbështetjen ndaj projektit JHP 2.0, si dhe Qendrën për Arsimim Qytetar për ndihmën në organizimin e konferencës.